Strefa czystego transportu w Polsce - wszystko co powinien wiedzieć kierowca

Już niedługo do centrum miasta największych miejscowości w Polsce nie wjadą samochody, których spalanie przekracza normy, wytyczone przez właściwy organ samorządowy (w formie uchwały). To strefy czystego transportu, które będą niedługo funkcjonować m.in. w Warszawie i w Krakowie. Czym są tego rodzaju obszary? Jakie pojazdy mogą się tam poruszać i jak strefy odnoszą się do normy Euro?

Zanieczyszczenie powietrza w wielu miastach Europy od lat znacznie przewyższa obowiązującą normę składu substancji trujących (np. rakotwórczego benzo(a)pirenu). Do powodów zaliczymy m.in. obciążenie komunikacyjne i ogrzewanie domów piecami, których jakość odbiega od współczesnych standardów.

Organy państwowe i miejskie zdecydowały się na wdrożenie ograniczeń, które mają obniżyć emisję spalin grzewczych i tych pochodzących z pojazdów. W zniwelowaniu negatywnego skutku tego drugiego czynnika mają pomóc właśnie strefy czystego transportu. 

Czym jest strefa czystego transportu? 

Strefa czystego transportu (w skrócie SCT) to wydzielony obszar miejski (lub gminny), w którym mogą poruszać się samochody i inne pojazdy spełniające wskazaną normę emisji spalin Euro (powiązaną z datą produkcji pojazdów). Wbrew powszechnej opinii, do strefy czystego transportu mogą wjeżdżać samochody z różnymi rodzajami silników - zasilane m.in. benzyną, olejem napędowym, pojazdy elektryczne i na LPG. Muszą jednak spełniać wskazaną normę Euro.

Celem wprowadzenia strefy czystego transportu jest ograniczenie emisji spalin i zanieczyszczenia powietrza w centrum miasta (albo na innym, wskazanym w uchwale obszarze). SCT pozwala też znacznie zredukować obciążenie komunikacyjne określonej przestrzeni miejskiej, przekierowując ruch na obwodnice miasta. Dodajmy, że SCT nie dotyczy tylko parkowania samochodów, ale w ogóle wjeżdżania do określonego miasta lub jego części (np. strefy centralnej).

Podkreślmy, że SCT dotyczą zarówno pojazdów osobowych, jak i ciężarowych. Ograniczenia powinny być uwzględniane przy planowaniu trasy. W przypadku dostaw na teren SCT mogą wjechać samochody, które nie spełniają określonej normy, ale wymagają one specjalnego zezwolenia, wydawanego przez właściwy organ samorządowy.

Ile stref czystego transportu powstało dotychczas w Polsce?

W całej Europie obowiązuje ponad 320 SCT. Te funkcjonują m.in. na terenie Berlina, Wiednia czy Londynu. W Polsce na ten moment nie ma jeszcze żadnej strefy czystego transportu. Do wdrożenia takiego obszaru przymierzają się władze w Katowicach, we Wrocławiu i w Poznaniu.

Powstanie SCT uchwaliły już organy samorządowe w Warszawie i w Krakowie. W stolicy ograniczenia ruchu będą obowiązywały od połowy 2024 roku. W Krakowie sytuacja jest bardziej skomplikowana, gdyż prawidłowość uchwały podważył w styczniu 2024 roku Wojewódzki Sąd Administracyjny. Dopasowanie SCT do wytycznych sądowych oznacza, że uchwała nie wejdzie w lipcu (tak jak planowały organy samorządowe). Będzie musiała zostać uchwalona ponownie przez kolejną Radę Miasta Kraków, a jej wejście w życie najprawdopodobniej przesunie się na rok 2025.

Ograniczenie transportu w Warszawie i ograniczenie transportu w Krakowie mają różnić się obszarem i restrykcyjnością warunków. Bardziej szczegółowo omówimy to w dalszej części tekstu.

Jakie samochody mogą wjechać do stref czystego transportu? Kiedy jest to zabronione?

Banners block

SCT mają powstawać na bazie przepisów, które obowiązują w Polsce od 2018 roku. Opis wdrożenia strefy drogą uchwały pojawił się w Ustawie z 11 stycznia 2018 roku o elektromobilności i paliwach alternatywnych. Wskazane są tam konkretne ograniczenia dla pojazdów i wytyczne, które muszą spełnić organy miasta, aby wprowadzić strefę (lub strefy) na terenie swojej gminy.

• Strefy czystego transportu mogą ograniczać wjazd dla samochodów przekraczających określoną w uchwale normę spalin Euro. Strefa może dotyczyć wyłącznie obszaru zarządzanego przez dany organ samorządowy.
• Celem wytyczenia strefy jest ograniczenie zanieczyszczenia w danym obszarze tak, aby spaliny nie oddziaływały negatywnie na ludzkie życie i środowisko.
• Zakaz nie może obowiązywać pojazdów komunikacji miejskiej, służb drogowych, służb ratowniczych, policji, pojazdów sił zbrojnych czy rządowych. SCT dopuszcza ograniczenie ruchu dla pojazdów zeroemisyjnych. 
• Strefa nie może być ustanowiona na mniej niż 5 lat (z możliwością przedłużenia na kolejny okres).
• Uchwały powinny wskazywać, w jaki sposób mają być oznaczone auta wjeżdżające do strefy. Najczęściej odbywa się to w formie nalepki na szybę. Takie oznaczenie dla strefy nie obowiązuje tylko w przypadku aut zeroemisyjnych (te oznaczone są zielonymi tablicami rejestracyjnymi).
• Dochód z nalepek dla aut powinien trafiać do organów samorządowych odpowiadających za wdrożenie uchwały.
• Granice SCT dla aut i innych pojazdów muszą być wytyczone wskazanymi znakami drogowymi.

Czym charakteryzuje się strefa czystego transportu? Na przykładzie Krakowa i Warszawy

Jak już wspomnieliśmy, strefy czystego transportu pojawią się niedługo w Krakowie i w Warszawie. Zobaczmy w szczegółach jakie plany na SCT mają te dwa miasta i w jakich etapach będą je wdrażać.

Strefa czystego transportu - Kraków

Ograniczenie transportu w Krakowie miało wejść w życie od lipca 2024 r. Założenia SCT mogą różnić się w zależności od decyzji sądu. Jakie były jej pierwotne założenia?

Na początku władze wskazywały, że strefa będzie dotyczyła niewielkiej grupy pojazdów. Według badań przeprowadzonych przez organy gminy jest to zaledwie 2 procent wszystkich aut poruszających się po Krakowie. Jakie miały być etapy wprowadzenia strefy w Krakowie?

• Ograniczenie  dla samochodów, które zostały wyprodukowane ponad 30 lat temu i nie spełniają normy Euro 1 (to najstarsza norma emisji spalin) dla aut benzynowych i Euro 2 dla pojazdów z silnikiem diesla. Ich produkcja zakończyła się w 1992 r. (benzyny) i 1996 r. (diesle)
• Samochody zakupione po 1 marca 2023 roku (po przyjęciu uchwały) mają ograniczony wjazd, jeżeli nie spełniają normy Euro 3 (samochody z silnikami benzynowymi) oraz Euro (samochody z silnikami diesla). Te auta produkowano kolejno do 2000 r. i 2010 r. 
• Strefa czystego transportu nie będzie obowiązywała pojazdów przewożących osoby niepełnosprawne. Te muszą być oznaczone odpowiednią kartą (wskazującą dane osoby oraz auta).
• Urząd Miasta Kraków zdecydował, że ze strefy wyłączone będą także auta seniorów 70+, pojazdy warsztatowe, kampery, pogotowie techniczne czy pojazdy rolnicze oraz budowlane (z odpowiednim wpisem w Centralnej Ewidencji Pojazdów).
• Ostatecznie SCT w Krakowie ma obejmować cały obszar miasta, aby "nie dzielić mieszkańców". Władze dodają, że do 2026 r. zanieczyszczenie spowodowane przez samochody ma spaść o blisko 80 procent.

Strefa czystego transportu — Warszawa

Strefa ograniczenia transportu w Warszawie jest już zatwierdzona i wejdzie w życie 1 lipca 2024 r. Zakłada ograniczenia ruchu pojazdów na dużym obszarze, ale normy będą bardziej restrykcyjne im bliżej centrum miasta. Wymagania będą zaostrzane co dwa lata, sukcesywnie od 2026 r.

Podkreślmy, że wdrożenie strefy zostało podzielone na etapy. Pierwsze obostrzenia nie dotyczą osób, które płacą podatki na terenie miasta stołecznego Warszawa. Są obligatoryjne natomiast dla wszystkich, którzy rozliczają się fiskalnie poza stolicą.

• Etap I (2024 r.): na teren wytyczonej strefy nie będą mogły wjeżdżać pojazdy, które mają więcej niż 27 lat i nie spełniają normy Euro 2 (auta benzynowe) i Euro 4 (diesle). Ten etap nie obowiązuje osób, które są zameldowane w Warszawie i tutaj się rozliczają.
• Etap II (2026 r.): ograniczenie transportu w Warszawie dla pojazdów, które nie spełniają normy Euro 3 (benzyna) i Euro 5 (samochody z silnikiem diesla). Osoby płacące podatki i zameldowane w stolicy nadal nie będą objęte zakazem. 
• Etap III (2028 r.): zakaz transportu w centralnej Warszawie dla aut niespełniających normy Euro 4 (pojazdy benzynowe) i Euro 6 (samochody z silnikiem diesla). Dotyczy także osób zameldowanych i rozliczających się w Warszawie.
• Etap IV (2030 r.): zakaz obejmujący pojazdy do normy Euro 5 (benzyna) i Euro 6d (diesel).
• Etap V (2032 r.): dotyczy pojazdów, które nie spełniają normy Euro 6 (w przypadku aut benzynowych) oraz Euro 6d (w przypadku aut z silnikami wysokoprężnymi). 

Gdzie będą przebiegały granice strefy? Według uchwały będą przebiegały w obszarze śródmiejskim. Linie graniczne wyznaczają al. Prymasa Tysiąclecia, Al. Jerozolimskie, Trasa Łazienkowska, al. Stanów Zjednoczonych, ul. Wiatraczna oraz tory tramwajowe aż do al. Prymasa Tysiąclecia. Strefa będzie oznaczona specjalnymi znakami drogowymi. Na tej mapie można sprawdzić które ulice zostaną objęte SCT.

Zalety i wady stref czystego transportu z punktu widzenia mieszkańców i branży przewozowej

Do zalet stref czystego transportu możemy zaliczyć z pewnością obniżenie hałasu spowodowanego ruchem drogowym, ograniczenie zanieczyszczenia powietrza (spowodowanego szczególnie pojazdami niespełniającymi norm) i zmniejszenie ruchu w centrum miasta. 

Krytycy stref wskazują natomiast, że wiążą się one z koniecznością wymiany floty pojazdów (np. ciężarowych), trudnościami logistycznymi (w przypadku dostaw i odbioru towarów) i problemami komunikacyjnymi. Osoby sceptycznie nastawione do wprowadzenia ograniczeń uważają też, że normy powiązane bezpośrednio z datą produkcji pojazdów nie są miarodajne, gdyż auta większe gabarytowo (często z większymi silnikami) generują więcej substancji trujących niż starsze, ale małe pojazdy.